Biashara ya Istisna'a

Uislamu ni dini ambayo sheria na taratibu zake zinajali na kuzingatia mazingira na hali ya mwanadamu wakati wote.

Mazingira yanayotuzunguka yana athari kubwa katika shughuli zetu za kimaisha zikiwemo biashara. Kuna wakati ambapo misingi ya kawaida ya biashara halali inabidi itekelezwe kinyume na hali ya kawaida kwakua hilo litakua na wepesi kwa mmoja wa wanaofanya biashara.

Moja katika biashara ambazo hazionekani kufuata misingi ya kawaida lakini ni halali na zimeruhusiwa katika sharia ya kiislam ni Istisna’a.

Istisna’a ni biashara ambayo inafanyika kabla ya vitu vinavyouzwa kutengenezwa au kuzalishwa. Mkataba wa Istisna’a ni mkataba wa kutengeneza au kuzalisha bidhaa. Muuzaji katika biashara ya Istisna’a anawajibika kutengeneza au kuzalisha bidhaa zenye sifa maalumu kwa bei maalumu iliyokubaliwa na kuzikabidhi kwa mnunuzi katika muda maalumu ulioafikiwa.

Ni lazima bei ya bidhaa ifahamike wakati wa makubaliano, kwa mfano wakati ambapo mnunuaji anatoa agizo la kitu kitakachotengenezwa kama vile kabati, au nyumba ambayo itakabidhiwa baadae.

Mnunuzi anaweza kulipa thamani ya bidhaa hiyo kwa vipingili au kwa pamoja mwishoni mwa mkataba.

Ili biashara ya Istisna’a iwe halali, bidhaa ambayo itatengenezwa ni lazima sifa zake ziwe wazi kwa kiasi ambacho haiwezi ikasababisha mzozo, kwa mfano agizo la kutengeneza nyumba linaweza kuambatana na ramani ya nyumba hio pamoja na maelezo muhimu ya kueleza kwa uwazi sifa za nyumba inayohitajika ili kumuwezesha muuzaji kujenga nyumba yenye sifa na kiwango anachohitaji mnunuzi.

Ni vyema tukakumbushana kwamba haiwezi kuitwa istasna’a kama bidhaa inayotaka kununuliwa tayari imeshatengenezwa na inajulikana, kama ambavyo Istisna’a haiwezi kufanyika katika vitu ambavyo sio vya kutengeneza kama vile wanyama na matunda.

Hakuna ulazima wowote katika biashara ya Istisna’a kwamba muuzaji awe ni yule mtengenezaji, kwani muuzaji anaweza kuingia mikataba maalum na mtengenezaji kwa ajili ya kutengeza vitu vinavyohitajika na ni kwamisingi hiyo ambapo benki zinazofuata sharia za kiislam zinaweza zikaingia mkataba na watengenezaji wa bidhaa na zikauza kwa mteja kwa faida bidhaa hizo baada ya kutengenezwa na watengenezaji, kama ambavyo benki zinaweza kufanya kazi zote mbili ima kua muuzaji au mnunuzi wa bidhaa katika biashara ya Istisna’a. Hivyo mkataba huu unaweza kutumiwa na taasisi za kifedha kama njia ya kuwawezesha wateja wake.

Kwani taasisi hizo huweza kupokea maombi kwa wateja wake na kuhamisha kazi ya utengenezaji, uzalishaji au ujenzi kwa mtu mwingine anayeshughulika na shughuli hizo kwa kuingia mkataba mwingine wa Istsna’a na mtu wa tatu huyo ambao ni sambamba na wa awali.

Taasisi hiyo au benki itanufaika kwa kupata faida ambayo ni tofauti kati ya bei itakayomlipa mtu wa tatu (Mzalishaji) na ile itakayopokea kutoka kwa mteja wake.

Moja ya changamoto katika biashara hii ni mzalishaji kushindwa kuzalisha bidhaa yenye sifa au kiwango cha ubora kama walivyokubaliana. Kukabiliana na changamoto hii panaweza pakawa na kipengele kwenye mkataba cha kumtoza faini mzalishaji iwapo hato zalisha bidhaa zenye sifa na ubora stahiki. Namna nyingine ni kumtafuta wakala au mshauri msimamizi aliyebobea katika utaalamu wa bidhaa inayozalishwa ambaye atafatilia kila hatua ya uzalishaji wa bidhaa husika.

Hivyo benki inaweza ikamuajiri mtu au shirika kama wakala wake kwa maridhiano ya pande mbili kwa ajili ya ufuatiliaji wa uzalishaji wa bidhaa na kuziuza pindi zitakapokua tayari au benki inaweza kumuwakilisha mtengenezaji wa bidhaa kama wakala wake.

Moja katika mambo ya kuzingatia ni kwamba mapatano endapo benki au mwingine yoyote ataitumia pande nyingine kama wakala wake, hizo zitakua ni biashara mbili tofauti, ya kwanza ni ile ya Istisna'a na yapili ni ya uwakala. Benki inao uwezo vilevile wa kua na mshauri ambae atafuatilia mambo yanavyokwenda na kutoa ushauri kama bidhaa zinazotengenezwa zinafikia kiwango walichokubaliana. Gharama za mshauri huyo ni makubaliano kati ya pande mbili nani ambae atazitoa.

Istisana’a inaweza kutumika katika biashara kubwa kama vile kujenga nyumba, madaraja, viwanda, barabara, bandari, viwanja vya ndege na mengineyo.

Kwakua biashara ya Istisna’a kuna wakati inachukua muda mrefu, bei waliopatana mteja na muuzaji inaweza ikabadilishwa kama hilo litafanyika kwa maridhianio kutoka katika pande mbili. Unafuu mwingine ni ule unaohusiana na uwezekano wa mteja katika biashara ya Istisna’a kulipa kidogodogo katika muda maalum watakao kubaliana. Ulipaji huo unaweza kufungamanishwa na hatua za uzalishaji bidhaa.

Changamoto inayoweza kujitokeza pia ni mteja kushindwa kulipa hivyo mteja anaweza kuweka rehani mali nyingine au kiwanja ambacho jengo linajengwa au anweza kudhaminiwa na mtu wa tatu.

Kwa kawaida muuzaji anatakiwa anunue vifaa vyote kwa ajili ya bidhaa walioelewana, kama ikitokea kwamba mnunuzi amenunua vifaa na muuzaji ni mtengenezaji tu, muuzaji atachukua malipo ya bidhaa atakayoitengeneza lakini biashara hiyo haitazingatiwa kua ni Istisna’a.

Biashara ya Istisna’a haiwezi kuvunjwa na upande mmoja wakati kazi imeshaanza na kuna gharama ambazo zimeshatumika. Wasomi wengi wanauzingatia mkataba wa Istisna’a kama mkataba ambao ni lazima utekelezwe (binding contract) kwa masharti fulani, kwa mfano kama bidhaa zimefikia kiwango na zimekabidhiwa katika muda walioelewana mnunuzi hana hiyari ya kuleta masharti mengine yenye malengo ya kuvunja mkataba wake.

Kama ikitokea muuzaji au mnunuaji ameshindwa kutekeleza ahadi yake bila sababu za msingi, atatozwa fidia ambayo itatolewa kama msaada kwa wasiojiweza au itatolewa kwenye shughuli zozote za kheri na haitaruhusiwa kutumiwa na upande wowote, kwani kufanya hivyo ni kinyume na sheria. Wanachoweza kupatana na ambacho sharia inaruhusu ni kupatana kwamba kwa mfano kama mteja atazitengeneza bidhaa kwa haraka kabla ya muda waliokubaliana basi atalipwa asilimia fulani ziada au kama atachelewa atapunguziwa asiilimia fulani ya malipo, hilo linawezekana na ziada hiyo haita takiwa kupelekwa katika mashirika ya misaada.