HIVI RIBA NI BIASHARA?

 “Hayo ni kwa kuwa wamesema: Biashara ni kama riba”

LAKINI 

Uchumi wa kiislamu umejengwa juu ya msingi madhubuti usiojikita katika riba. Allah Sub’haanahu wa Taala ameharamisha riba na akahalalisha biashara kama anavyotufahamisha katika Qur'an Tukufu: “Lakini Mwenyezi Mungu ameihalalisha biashara na ameiharimisha riba” (2:275).

Kwa uzito wa uharamu wa riba, Mtume (Rehma na amani ziwe juu yake) aliichagua kuwemo katika mambo ya msingi ya kutuonya katika khutba yake ya mwisho.

Baada ya kumshukuru Allah Sub’haanahu wa Taala alianza khutba kwa kusema: "Enyi watu! Nisikilizeni maneno yangu vizuri kwani sidhani kama baada ya mwaka huu nitakuwa pamoja nanyi. Hivyo sikilizeni kwa makini nitakayoyasema na (maneno haya) mfikishieni kila asiyekuwepo hapa leo".

Baada ya kutaja mambo kadhaa mengine, Mtume akasema:“Allah amekukatazeni kula riba. Hivyo riba zote zimeondoshwa na mna haki ya kubaki na rasilmali (mitaji) yenu. Hamna haki ya kudhulumu wala kudhulumiwa. Allah ameharamisha riba na riba zote za Abbaas ibn Abdul Muttallib zimeondoshwa".

Riba twaweza kuifasiri kwa maana ya jumla kama ziada anayoipata mtu bila kuitolea jasho kwa kufanya kazi. Kwa mfano, mtu au taasisi ya kifedha inayotoa mkopo kwa riba, mkopaji anarudisha mkopo na ziada (riba) ambapo mkopeshaji ananufaika na ziada hiyo bila kuitolea jasho.

Riba sio sawa na biashara kwa sababu haikidhi vigezo vya biashara. Kwenye biashara, kuna uwezekano wa kupata hasara au faida lakini kwenye riba kuna uwezekano wa kupata faida tu.

Kwenye utaratibu wa ukopeshaji wenye riba, mkopeshaji ana kinga ya kutopata hasara kwani mkopeshwaji hulazimika kulipa mkopo wake pamoja na kiasi kingine cha ziada kama riba kwa hali yoyote ile hata bila kuzingatia amepata hasara au faida katika biashara aliyowekeza mkopo huo.

Hivyo, utaratibu huo husababisha dhuluma, unyonyaji na kuwafanya wakopaji watumwa wa wakopeshaji na hatimae, wakopaji wanaishia kunasa katika dimbwi la madeni na umaskini.

Uchumi uliojengwa katika misingi ya riba huwafanya matajiri wadumu katika utajiri na maskini wadumu katika umaskini na hudumisha tofauti kubwa ya kipato (income inequality) baina ya matajiri na maskini.

Mlango wa ugawaji wa kipato (income distribution) hufungwa kwa kuwapa kinga matajiri ya kupata hasara na kuwa na uwekezaji usiokuwa na hatari ya kupata hasara (risk free investment), ambapo kundi kubwa la maskini na watu wa kipato cha chini na kati hubeba hasara hiyo.

“Mwenyezi Mungu huiondolea baraka riba, na huzibariki sadaka. Na Mwenyezi Mungu hampendi kila mwenye kukana na afanyae dhambi” (2:276). Aya hii imebainisha kua uchumi au biashara ambayo imejengwa katika msingi wa riba Allah huiondolea baraka. Bila shaka baraka ya Allah ikiondoka matatizo ya kiuchumi na biashara hayawezi kuisha na hatuwezi kuwa na uchumi madhubuti usioyumba.

Jambo jingine muhimu kulidurusu hapa ni uhusiano wa riba na sadaka. Kama tulivyoona Allah alivyohusianisha riba na biashara, kwa nini hapa tena anahusianisha riba na sadaka?

Kwa kweli mtoaji sadaka hutoa bila ya kutaraji kunufaika na chochote kama ziada isipokuwa kumridhisha Allah Sub’haanahu Wataala kwa kuwasaidia viumbe wake na kuwatizama kwa jisho la rahma lakini riba ni kinyume cha sadaka kwani anayekopesha kwa riba hukopesha ili kujinufaisha kwa kupokea ziada tu.

Hivyo riba hujenga jamii ya watu wanyonyaji, wasiojali na kuguswa na hali za binaadamu wenzao na sadaka hujenga jamii ya watu wenye kujali na kuguswa na hali za wenzao na hutengeneza jamii yenye kusaidiana na kunyanyuana kiuchumi.

Aidha, Uislamu una mtizamo tofauti kabisa katika dhana nzima ya kuongeza na kukuza mali. Wapo wanaofikiria kwa kutumia riba wanaweza kuongeza na kukuza mali zao. Uislamu umeruhusu biashara na kuamrisha zaka na kuhamasisha sadaka ili kuongeza mali na mgawanyo wa kipato katika jamii.

Allah anasema: “Na mnachokitoa kwa riba ili kiongezeke katika mali ya watu basi hakiongezeki mbele ya Mwenyezi Mungu. Lakini mnachokitoa kwa zaka kwa kutaka radhi ya Mwenyezi Mungu, basi hao ndio watakaozidishiwa” (30:39). 

Leo imekuwa jambo la kawaida si tu katika mifumo wa kifedha na uchumi kujikita katika riba bali hata kwa baadhi ya Waislamu kuchukua mikopo yenye riba katika taasisi za kifedha kama benki na vyama vya kuweka na kukopa (SACCOS) kwa ajili ya biashara zao wakidhani eti watafanikiwa.

Allah anasema: “Enyi mlioamini! Mcheni Mwenyezi Mungu, na acheni riba zilizobakia, ikiwa nyinyi ni Waumini. Basi msipofanya jitangazieni vita na Mwenyezi Mungu na Mtume wake. Na mkitubu, basi haki yenu ni rasilmali zenu. Msidhulumu wala msidhulumiwe” (2:278-279). 

“Enyi mlioamini! Msile riba mkizidisha juu kwa juu, na mcheni Mwenyezi Mungu ili mpate kufanikiwa” (3:130).

Vipi tutafanikiwa kuwa na uchumi bora, imara, endelevu na biashara zenye mafanikio ilihali tumejikita katika riba wakati Allah Sub’haanahu wa Taala na Mtume wake wametangaza vita dhidi ya wanaojihusisha na riba, na Allah amewalaani?!!!