IJARAH

KIELELEZO NA JAMAL ISSA

Napenda kusisitiza yakua moja ya kanuni ya msingi yamfumo wa fedha wa kiislamu ni kuunganisha fedha na rasilimali au bidhaa badala ya kufanya fedha yenyewe kuwa bidhaa.

Namna nyingine ya kufanya biashara katika utaratibu wa kiislamu inaitwa "Ijarah".

Ijarah ni mkataba wa kukodisha rasilimali fulani kama vile gari au nyumba kwa malipo ya kodi ambapo anaye kodisha hubakia kua mmiliki na anyekodi hunufaika kwa matumizi ya rasilimali hiyo.

Anayekodisha anatakiwa amiliki kwanza rasilimali hiyo kwa kuinunua au kujenga au kwa namna nyingine inayokubalika kisharia kabla ya kukodisha. Pia atawajibika kuihudumia kwa kwa huduma zinazostahiki kwa nafasi yake kama mmiliki. Kwa upande wa anaye kodi anatakiwa kuitumia rasilimali hiyo katika matumizi yaliyokubaliwa katika mkataba na kuitunza.

Mkataba huu pia huweza kutumiwa na taasisi za kifedha katika kuwawezesha wateja wake ambao wanahitaji rasilimali fulani katika biashara zao au matumizi mengine.

Taasisi ya fedha kama benki inaweza kununua rasilimali fulani kisha kuwakodishia wateja wake kwa kipindi maalumu na kunufaika na kodi na kuwa njia mbadala ya pato la benki lisilo tokana na riba.

Lakini taasisi za fedha nyingi kama benki ni kiungo baina ya wanaoweka akiba na wanaowekeza, hivyo zinatakiwa zisiwe mshirika wa kudumu au kujishughulisha katika miradi mingi ya kudumu ambayo itaifanya ishindwe kufanya kazi yake kuu. Hivyo kama ilivyo kwenye ushirika (Mushaarakah) pana ushirika wa kupungua mpaka benki inajitoa katika umiliki, pia katika Ijarah benki inaweza kuhamisha umiliki baada ya mkataba kuisha.

Kwa ujumla kuna aina mbili za ukodishaji ambazo zinaweza kutumika kama bidhaa za uwezeshaji (Financing Products) katika taasisi za kifedha kama vile benki zinazotoa huduma za kifedha za kiislamu. 

Aina ya kwanza ni ukodishaji ambao mali/kitu kinachokodishwa huendelea kumilikiwa na mmiliki wa mali hiyo baada ya kuisha mkataba wa ukodishaji. Aina hii haiambatani na uhamishaji wa umiliki wa mali kwa anayekodishiwa.

Hivyo anayekodishiwa hutumia mali hiyo kwa muda maalumu na hulipia kodi. Muda maalumu uliobainishwa katika mkataba ukiisha mali hiyo inarudishwa kwa mmiliki wa mali hiyo. Mkataba huu unakuwa ni wa uendeshaji wa mali kwa muda na malipo maalumu hivyo utambulika kama “Operating Lease” au “Ijarah tashghiiliah” katika ulimwengu wa sasa wa kifedha na biashara.

Mali/kitu kilichokodishwa baada ya kurudishwa kwa mmiliki, mmiliki huweza kumkodishia mteja mwingine au kumuuzia.

Katika mazingira ya kuifanyia wepesi Taasisi ya kifedha kama chombo cha kuwaunganisha waweka akiba na wawekezaji inakuwa vigumu kutumia aina hii ya ijarah kwani itakuwa inamiliki mali/vitu vyingi na kushindwa kumudu kazi yake kuu ya kua kiungo cha waweka akiba (savers) na wawekezaji (investors). Pia inakua vigumu kama mali/kitu kilichokodishiwa mteja wa kwanza kinaendana na matumizi maalumu tu kwa ajili ya mteja huyo kuweza kukodisha kwa mteja mwingine au kuuzwa.

Hivyo, aina nyengine ya ukodishaji hutumiwa. Aina hii ya pili huishia kwa uhamishaji wa umiliki kwa anayekodishiwa mali/kitu. Na hujulikana kama “Financial Lease” au “Ijarah muntahia bittamliik”. Mkataba wa aina hii ya ukodishaji ukiisha unafatiwa na mkataba wa kuhamisha umiliki wa mali/kitu hicho kwa aliyekodishiwa kwa njia ya kumpa zawadi au kumuuzia. Mkataba wa zawadi au uuzaji wa mali/kitu hicho unatakiwa kuwa mkataba unaojitegemea bila kuathiri au kuingilia mkataba wa awali kwa namna yoyote ile.

Kama patakuwa na ahadi ya zawadi au uuzaji wa mali hiyo, ahadi hiyo inatakiwa kutoka upande mmoja kwani ahadi inayotoka pande mbili huwa mkataba uliokamilika juu ya mauzo yatakayofanyika baadae au zawadi itakayotolewa baadae ambapo mkataba wa aina hiyo haukubaliki kisharia.

Pia ahadi hiyo haitakiwi kuwa shariti la mkataba wa ukodishaji na inatakiwa kuandikwa yenyewe bila kuingiliana na mkataba wa ukodishaji.

Lengo la taasisi ya kifedha ni kurudisha gharama za uwekezaji na kupata faida, hivyo hupanga kodi ambayo itaiwezesha kufikia lengo hilo kwa muda fulani. Hivyo huweza kurudisha gharama na kupata faida kwa makusanyo ya kodi tu au pamoja na mauzo ya mali hiyo chakavu.

Kwa mfano mteja wa benki anahitaji mashine kwa ajili ya kiwanda chake ambayo inagharimu TSH 100,000,000/=. Benki inaweza kununua mashine hiyo na kuimiliki kisha kumkodishia mteja huyo kwa kipindi cha miaka kumi kwa kodi ya milioni kumi na mbili kwa mwaka. Hivyo baada ya miaka kumi benki itakuwa imekusanya kodi ya TSH 120,000,000/= na inaweza kumuuzia mashine hiyo chakavu mteja huyo kwa TSH 30,000,000/= hivyo beki itanufaika kwa faida ya TSH 50,000,000/=.

Taasisi ya Fedha inaweza kuweka au kutoweka sharti ya kuwa ili mteja apewe mali hiyo kama zawadi lazima alipe malipo yote ya kodi, hivyo mteja huzawadiwa mali hiyo baada ya kulipa kodi yake ya mwisho.