MUDHARABAH

KIELELEZO NA JAMAL ISSA

Watu wengi hustajabu na wanauliza vipi uchumi unaweza kuendeshwa bila ya riba. Katika makala yetu hii In Sha Allah tutadurusu juu ya aina maalumu ya Ushirika kama njia nyengine mbadala ya kuwezesha biashara na uchumi bila riba.

Mudharabah ni aina maalumu ya Ushirika ambao upande mmoja unatoa mtaji na upande mwingine unatoa nguvu au maarifa /utaalamu katika kuendesha na kusimamia biashara.

Mtaji unawekezwa na upande mmoja ambapo mshirika anayewekeza mtaji huitwa “rabb-ul-mal” na mshirika anayesimamia na kuendesha biashara huitwa “mudharib”.

Baadhi ya watu wanaweza kuhoji ni ipi tofauti ya Musharakah na Mudharabah? Kwa kweli kunatofauti za msingi baina ya Musharakah na Mudharabah.

Kwanza, katika Musharakah washirika wote huchangia mtaji lakini kwenye Mudharaba mtaji wote unatoka kwa rabb-ul-mal.

Pili, Katika Musharaka washirika wote wanahaki ya kufanya kazi ya kusimamia na kuongoza uendeshaji wa biashara lakini kwenye Mudharabah Mudharib ndiye mwenye wajibu tu wa kufanya hivyo.

Tatu, Katika Musharaka washirika wote hugawana hasara kwa uwiano wa mtaji waliochangia kila mmoja lakini kwenye Mudharabah hasara hubebwa na rabb-ul-mal tu.

Mudharib anakua anapoteza muda, nguvu na juhudi zake ambazo amewekeza katika uendeshaji wa biashara kwani hazijazaa matunda na rabb-ul-mal anapoteza mtaji wake kwa kiwango cha hasara iliyopatikana. Lakini ikibainika hasara imesababishwa na udanganyifu au uzembe wa mudharib katika kutekeleza wajibu wake inavyostahiki, hasara hiyo itabebwa na mudharib.

Nne, Katika Musharaka deni lililokopwa kwa ajili ya biashara litalipwa na washirika wote kwa uwiano wa mtaji waliochangia kila mmoja ikiwa raslimali za biashara ni ndogo kuliko kiasi cha deni pale wanapofunga biashara. Ikiwa palikuwa na makubaliano ya kukataza mshirika yoyote kukopa kwa ajili ya biashara, basi mshirika aliyekiuka makubaliano hayo ndiye atakayelipa deni hilo. Lakini kwenye Mudharabah, mudharib tu ndiye atakae husika kulipa deni kama alikopa kwa ajjili ya biashara pasina idhini ya rabb-ul-mal. Katika kufunga biashara deni likiwa kubwa zaidi ya rasilimali zilizokuwepo rabb-ul-mal hatolazimika kuleta mali ya ziada kulipa deni hilo zaidi ya mtaji aliochangia. Kwani deni ni zao la maamuzi yanayofanywa na mwendeshaji wa biashara yaani mudharib.

Tano, Katika Musharaka pindi tu washirika wakichangia mtaji na kununua bidhaa au rasilimali fulani huwa na umiliki wa pamoja wa bidhaa/rasilimali hizo kulingana na uwiano wa mtaji wa kila mmoja, hivyo hunufaika kwa ongezeko la thamani ya bidhaa/rasilimali hizo hata kabla ya mauzo. Kwa upande mwingine bidhaa/rasilimali katika mudharabah humilikiwa na rabb-ul-mal, na mudharib ananufaika kwa mgao wa faida tu baada ya kuuza na hawezi kudai mgao wa faida kabla ya mauzo iwapo thamani ya bidhaa imeongezeka.

Rabb-ul-mal anaweza kuanisha biashara maalumu ambayo mudharib anatakiwa kuifanya na kuweka sharti la kumzuia kufanya biashara ya aina fulani, Ushirika huu huitwa “al-mudarabah al-muqayyadah”.

Ikiwa Mudharib hajashurutishwa na Rabb-ul-mal kufanya biashara fulani, Mudharib atawekeza mtaji kwenye biashara yoyote halali anayoona inafaa, ushirika huu huitwa “al-mudarabah al-mutlaqah”.

Amma kuhusu ugawaji wa faida, ni lazima washirika kukubaliana mwanzoni juu ya namna ya kugawana faida. Hakuna kima maalumu kilishowekwa kisharia katika kugawana faida, mlango umeachwa wazi kwa washirika kukubaliana kwa kuridhia bila kushurutishwa. Hivyo washirika wanaweza kugawana faida kwa kiwango sawa kwa wote au wakakubaliana rabb-ul-mal atapata asilimia fulani (mfano: 60%) ya faida halisi itakayopatikana na mudharib atapata asilimia fulani (mfano: 40%) ya faida. Lakini hawawezi kukubaliana mshirika kupata kiasi maalumu kama faida au kupata asilimia maalumu ya mtaji kama faida.

Kwa mfano mtaji ni TSH 10,000,000=, hairuhusiwi kukubaliana mudharib kupata kiasi maalumu kama faida kwa mfano TSH 1,000,000/= au kupata asilimia fulani ya mtaji kwa mfano 15% ambayo itakuwa TSH 1,500,000=. Kufanya hivyo kutaleta dhuluma kwani kutakuwa kunamuhakikishia mshirika kupata kiwango fulani cha faida bila kuzingatia faida au hasara halisi.

Inaruhusiwa pia mgao wa faida kuwa tofauti katika mazingira mbalimbali. Kwa mfano Rabb-ul-mal anaweza kumwabia mudharib utachukua 50% ya faida kama utafanya biashara ya mchele au 40% kama utafanya biashara ya mahindi. Au atapata 60% akifanya biashara nje ya mji wake na atapata 40% akifanya ndani ya mji wake.

Hairuhusiwi mudharib kudai malipo mengine au mshahara kwa kazi aliyoifanya katika kuendesha biashara ya mudharabah zaidi ya mgao wa faida uliokubaliwa. Wanazuoni wote wamekubaliana juu ya hili, ingawa Imam Ahmad ameruhusu mudharib kuchukua matumizi yake ya chakula ya kila siku. Wanazuoni wa kihanafi wameruhusu hili tu kwa mudharib akiwa katika safari nje ya mji wake kwa ajili ya biashara. Wameruhusu kulipa gharama za mahitaji binafsi kama vile chakula na malazi kwa kutumia fedha ya Mudharabah.