MUSHARAKAH

Moja ya utaratibu unao kwepa riba katika biashara na uchumi ni Musharakah. Musharakah ni mkataba wa kushirikiana ambao unatokana na dhana nzima ya “Shirkah”.

Shirkah ina maana ya Ushirikiano, ushirika umegawanyika katika matapo mawili yaani Shirkat-ul-Milk na Shirkat-ul-‘Aqd.

Shirkat-ul-Milk ni ushirika wa watu wawili au zaidi katika umiliki wa mali fulani. Ushirika huu unaweza kuwa kwa namna nyingi, unaweza kuwa kwa maamuzi na ridhaa ya washirika kwa mfano watu wawili wakikubaliana kununua nyumba watakuwa na umiliki wa pamoja katika nyumba hiyo. Wakati mwingine unatokea bila washiriki kuamua hivyo, kwa mfano mtu akifariki warithi wake wanaweza kuwa na umiliki wa pamoja katika baadhi ya mali zake.

Ama kuhusu Shirkat-ul-‘Aqd, huu ni ushirikiano unaoundwa kwa makubaliano yanayowekwa kwenye mkataba baina ya washirika.

Aidha kuna aina tatu za    Shirkat-ul-‘Aqd ambazo ni Shirkat-ul-Amwal, Shirkat-ul-A’mal na Shirkat-ul-wujooh.

Shirkat-ul-Amwal ni ushirikiano ambao kila mshiriki anawekeza kiwango fulani cha mtaji katika biashara inayofanywa pamoja na washirika.

Shirkat-ul-A’mal ni ushirikiano katika kutoa huduma fulani ambapo washirika hugawana ada wanayotoza kwa uwiano waliokubaliana.

Kwa upande mwingine,   Shirkat-ul-wujooh ni ushirikiano ambapo washirika hawana mtaji bali wananunua bidhaa kwa mkopo na hulipa deni baada ya kuuza kwa pesa taslimu na kugawana faida.

Musharaka hujumuisha Shirkat-ul-amwal na wakati mwingine Shirkat-ul-a’mal.

Kanuni za msingi za Musharakah

Namna ya kugawana faida inatakiwa kuanishwa wakati wa kuingia mkataba wa ushirika katika biashaara. Kwa mfano washirika wanaweza kukubaliana yakua mshirika mmoja atapata 40% ya faida na mwingine atapata 60% ya faida. Kutokuwa na makubaliano kabla ya kuanza biashara yaani katika wakati wa kufunga mkataba kutafanya mkataba huo wa ushirika usikubalike kisharia. Kwani kuanza biashara au kusubiri faida ipatikane ndio washirika wakubaliane namna ya kugawana faida kunaweza kutoa mwanya wa washirika kugombana na hata kudhulumiana.

Kiwango cha mgao wa faida kinatakiwa kiende sawia na faida halisi iliyozalishwa na sio kiwango cha mtaji uliochangiwa na mshirika. Kwa mfano hairusiwi kukubaliana mshirika kupata asilimia fulani ya mtaji wake kama faida, lakini inaruhusiwa kukubaliana mshirika kupata asilimia fulani ya faida halisi itakayopatikana baada ya kufanya biashara. Kwani katika biashara kuna faida na hasara na kiwango cha faida au hasara hubadilika mara kwa mara kulingana na hali ya kibiashara katika soko.Hivyo kukubaliana kiwango cha asilimia fulani cha faida juu ya mtaji wa mshirika ni kumhakikishia mshirika huyo faida na wakati inaweza kupatikana au isipatikane na pia faida halisi ina weza kuwa ndogo au kubwa zaidi ya kiwango hicho.

Hivi ni lazima aslimia ya mgao wa faida iwe sawa na asilimia ya mtaji wa mshirika katika jumla ya mtaji wa biashara? Mathalani mshirika wa kwanza ametoa asilimia 40% ya mtaji mzima wa biashara, je ni lazima apate 40% ya faida itakayopatikana? Wanazuoni wametofautiana juu ya jambo hili. Kwa mtizamo wa Imam Malik na Imam Shafi’i, ni lazima kwa kila mshiriki apate kiwango cha faida kinachowiana na asilimia ya mtaji wake aliowekeza katika biashara.

Kwa upande mwingine, mtizamo wa Imam Ahmad nikuwa inajuzu mshirika kupata mgao wa faida kwa kiwango kisichowiana na asilimia ya mtaji wake katika biashara endapo patakuwa na makubaliano ya kuridhiana bila kushurutishwa baina ya washirika.

Hivyo inajuzu kwa mshirika aliyewekeza 40% ya mtaji wote wa biashara kupata mathalani 60% ya faida na mshiriki mwingine aliyewekeza 60% kupata 40% ya faida (Unaweza kurejea Ibn Qudamah, Al-Mughni, (Beirut: Dar al-Kitab al-Arabi, 1972), 5:140).

Rai ya Imam Abu Hanifah inaweza kuchukuliwa kama njia ya kati ya mitizamo hiyo miwili kwani yeye mtizamo wake ni kuwa inajuzu katika hali ya kawaida mshiriki kupata asilima ya mgao wa faida isiyowiana na asilimia ya mtaji alioekeza katika biashara.

Ingawa, ikiwa mshirika amebainisha wazi hatoshiriki katika shughuli za kila siku za uendeshaji na usimamizi wa biashara hiyo, mgao wake wa faida hautozidi asilimia ya mtaji wake katika biashara. Kwa mfano kama amewekeza 40% ya mtaji, hatoweza kupata zaidi ya 40% ya faida. (unaweza kurejea  Al-Kasani, Bada’i‘ al-Sana’i‘, 6:162–63).

Kwa upande mwingine wanazuoni wote wamekubaliana juu ya mgawanyo wa hasara. Kila mshirika anatakiwa kubeba hasara kwa uwiano wa mtaji wake.Kwa mfano mshirika aliyechangia 40% ya mtaji anatakiwa kuchukua 40% ya hasara tu bila kupunguza au kuongeza.

Hivyo kwa ujumla makubaliano juu ya mgawanyo wa faida bila kuzingatia uwiano wa mtaji yanakubalika lakini hakuna makubaliano katika mgawanyo wa hasara nje ya mgawanyo unaozingatia uwiano wa mtaji wa washirika katika biashara.